Ανοσολογία και Εμβόλια

Τα άρθρα μας αφορούν κυρίως ΜΗ ΙΑΤΡΟΥΣ, για αυτό προσπαθήσαμε να τα γράψουμε όσο πιο απλά γίνεται χωρίς δύσκολους ιατρικούς όρους και πολύπλοκες ερμηνείες, ώστε να γίνονται κατανοητά σε όλους.

Μοιραστείτε αυτό το άρθρο

Τι είναι η ανοσολογία;

Η ανοσολογία είναι το τμήμα της ιατρικής επιστήμης που αφορά στην µελέτη του ανοσοποιητικού συστήµατος. Ο σκοπός του συστήµατος αυτού είναι να µας προστατεύει με µια σειρά πολυσύνθετων µηχανισµών εντοπίζοντας και εξουδετερώνοντας παθογόνα μικρόβια, ιούς και καρκινογόνα κύτταρα που προσβάλλουν τον ανθρώπινο οργανισµό. Επίσης, μελετά τις δυσλειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος (αυτοάνοσα νοσήματα, υπερευαισθησίες, ανοσοανεπάρκεια και περιπτώσεις απόρριψης μοσχεύματος). Επίκαιρο τμήμα της ανοσολογίας είναι και η παρασκευή εμβολίων.

Τι είναι το εμβόλιο;

Το εμβόλιο είναι βιολογικό παρασκεύασμα που σκοπό έχει να ευαισθητοποιήσει το αμυντικό σύστημα του οργανισμού ώστε να αποκτήσει ανοσία για κάποιο συγκεκριμένο νοσογόνο παράγοντα. Περιέχει νεκρό ή αδρανοποιημένο τον νοσογόνο παράγοντα, που είναι υπεύθυνος για μία ασθένεια. Τα περισσότερα εμβόλια παράγονται από αδρανοποιημένα συστατικά του νοσογόνου παράγοντα (αντιγόνο). Υπάρχουν όμως και τα συνθετικά εμβόλια τα οποία συντίθενται μερικώς ή εξ ολοκλήρου από συνθετικά πεπτίδια, υδατάνθρακες ή άλλους αντιγονικούς επίτοπους.

Πώς λειτουργεί; 

Ο νοσογόνος (αντιγονικός) παράγοντας διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, ώστε να τον αναγνωρίσει ως ξένο, να παράξει αντισώματα που θα τον καταστρέψουν και να αποκτήσει μνήμη γι αυτόν. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορεί να τον αναγνωρίσει πιο εύκολα και να τον καταστρέψει εάν ξαναμολύνει τον οργανισμό.

Είναι ασφαλής ο εμβολιασμός; 

Ο εμβολιασμός γενικά είναι ασφαλής. Οι παρενέργειες, εάν εμφανιστούν, είναι συνήθως ήπιες όπως πυρετός, πόνος γύρω από την περιοχή του εμβολίου, μυϊκοί πόνοι ή μια αλλεργική αντίδραση. Οι σοβαρές παρενέργειες είναι εξαιρετικά σπάνιες και σύμφωνα με τα διεθνή στατιστικά δεδομένα είναι κατά πολύ λιγότερο συχνές και σοβαρές από τους κινδύνους που υπάρχουν στους μη εμβολιασμένους, εάν νοσήσουν.

Τι είναι η ανοσία της αγέλης; 

Τα εμβόλια συνέβαλαν στην εξαφάνιση ή στην μείωση της συχνότητας πολύ σοβαρών ασθενειών όπως ευλογιάς, ερυθράς, πολιομυελίτιδας, ιλαράς, παρωτίτιδας κ.ά. Όταν η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού εμβολιαστεί είναι πολύ πιο δύσκολο μια επιδημία να ξεσπάσει και να εξαπλωθεί. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ανοσία του πληθυσμού ή ανοσία αγέλης. Παρότι, ο εμβολιασμός συνετέλεσε στο ν’ απαλλαγεί η ανθρωπότητα απο σοβαρότατες ασθένειες, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί άνοδος ενός αντιεμβολιαστικού κινήματος. Λόγω αυτού σήμερα με την πανδημία του SARS-CoV-2 πολλοί επηρεάζονται και δεν εμβολιάζονται, αποτέλεσμα να χαθούν πολύ περισσότερες ζωές από ό,τι περιμέναμε. Τα δεδομένα αυτά οδηγούν στο εξής ερώτημα:

Μήπως η παραπληροφόρηση είναι πιο θανατηφόρα από τον ίδιο τον ιό;

Είδη εμβολίων

Μονοσθενή ή πολυσθενή εμβόλια

Υπάρχουν πολλά είδη εμβολίων που με διαφορετικές στρατηγικές (τεχνικές) έχουν στόχο να μειωθεί ο κίνδυνος εκδήλωσης της ασθένειας, διατηρώντας όμως την ικανότητα να παρέχει την ανοσοαπόκριση.

Τα εμβόλια μπορεί να είναι μονοσθενή ή πολυσθενή. Ένα μονοσθενές εμβόλιο είναι σχεδιασμένο να προσφέρει ανοσία απέναντι σε ένα μεμονωμένο αντιγόνο, ενώ το πολυσθενές εμβόλιο  προσφέρει ανοσία απέναντι σε δύο ή ακόμη και σε έξι αντιγόνα (εξασθενή εμβόλια). 

 Ετερόλογα εμβόλια

Τα ετερόλογα εμβόλια περιέχουν παθογόνους παράγοντες οι οποίοι είτε δεν εκδηλώνουν την ασθένεια στον άνθρωπο είτε εκδηλώνουν μία πολύ ήπια μορφή αυτής. Παράδειγμα είναι, η εφαρμογή του ιού της ευλογιάς της αγελάδας στον άνθρωπο και το BCG εμβόλιο από το Mycobacterium bovis ενάντια στην ανθρώπινη φυματίωση.

Αδρανοποιημένα ή Εξασθενημένα εμβόλια

Έχουν αδρανοποιημένους ή εξασθενημένους  μικροοργανισμούς.

Τοξικογενή εμβόλια

Παράγονται από αδρανοποιημένα τοξικά παράγωγα που προκαλούν την ασθένεια αντί για τον ίδιο τον μικροοργανισμό. Παραδείγματα εμβολίων βασισμένα σε τοξίνες είναι το εμβόλιο του τετάνου και της διφθερίτιδας. 

Εμβόλια Σύζευξης

Μερικά βακτήρια περιβάλλονται από πολυσακχαρίτες. Συνδέοντας αυτούς με πρωτεΐνες (π.χ. τοξίνες) οδηγούμε τον οργανισμό στο να τα αναγνωρίσει σαν πρωτεϊνικά αντιγόνα (εμβόλια κατά της μηνιγγίτιδας).

Εμβόλια RNA ή mRNA (αγγελιοφόρο RNA)

Είναι ένας τύπος εμβολίου που χρησιμοποιεί ένα αντίγραφο αγγελιοφόρου RNA (mRNA). Μόλις εισχωρήσει το αντίγραφο στα κύτταρά μας τα προκαλεί να χτίσουν την ξένη πρωτεΐνη που κανονικά θα παράγονταν από ένα παθογόνο μικροοργανισμό (όπως ένας ιός) ή από ένα καρκινικό κύτταρο. Τα πρωτεϊνικά  αυτά μόρια διεγείρουν την ανοσοαπόκριση του οργανισμού μας να αναγνωρίζει και να καταστρέφει τα αντίστοιχα παθογόνα ή καρκινικά κύτταρα. Η κατασκευή του mRNA επιτυγχάνεται με μια σύνθεση του μορίου σε νανοσωματίδια λιπιδίων τα οποία προστατεύουν την δομή του RNA και βοηθούν την απορρόφησή τους από τα κύτταρα.

Πειραματικά εμβόλια

Μία σειρά από καινοτόμα εμβόλια βρίσκονται σε στάδιο μελέτης αλλά και σε χρήση όπως τα:

• Εμβόλια δενδριτικών κυττάρων.
• Εμβόλια ανασυνδυασμένου φορέα. 
• Εμβόλια DNA. 
• Εμβόλια υποδοχέων των Τ κυττάρων.

Προγράμματα εμβολιασμού για συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες

Όπως αναφέρθηκε τα εμβόλια έχουν προστατέψει την ανθρωπότητα από πολλές σοβαρές και θανατηφόρες ασθένειες με σχεδόν μηδενικό κίνδυνο. Με στόχο λοιπόν την όσο το δυνατό καλύτερη προστασία, ο ΠΟΥ έχει σχεδιάσει προγράμματα εμβολιασμού που αφορούν τόσο τα παιδιά όσο και τους ενήλικες.

Για παιδιά

Προτείνει τακτικό εμβολιασμό των παιδιών ενάντια στην ηπατίτιδα Α, ηπατίτιδα Β, πολιομυελίτιδα, παρωτίτιδα, ιλαρά, ερυθρά, διφθερίτιδα, κοκκύτη, τέτανο, αιμόφιλο, ανεμοβλογιά, ροταϊό, γρίπη, μηνιγγιτιδόκοκκο και πνευμονιόκοκκο.Το εμβόλιο για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) συνίσταται να γίνεται από την ηλικία των 12 ετών και έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα στην πρόληψη του καρκίνου της μήτρας. (Δες σχετικό άρθρο)

Για ηλικιωμένους 

Για τους ηλικιωμένους ο εμβολιασμός επικεντρώνεται στην πνευμονία και τη γρίπη που είναι πιο θανατηφόρες σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες. Πάμε να δούμε τι γνωρίζουμε για τον κάθε τύπο εμβολίου.

• Εμβόλια για τον ιό της γρίπης: Τα εμβόλιο για τους ιούς της γρίπης Α και Β έχουν την ικανότητα να μεταλλάσσονται γεγονός που καθιστά απαραίτητη την παρασκευή νέων αντιγριπικών εμβολίων. Για τον λόγο αυτό πρέπει να γίνονται κάθε χρόνο. Ο εμβολιασμός αντενδείκνυται στα άτομα που εμφανίζουν υπερευαισθησία στο αυγό.
• Εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο. Αφορά την λοίμωξη που προκαλείται από τον στρεπτόκοκκο της πνευμονίας.
• Εμβόλιο για τον έρπη: Είναι μία ασθένεια από τον ιό της ανεμοβλογιάς, ο οποίος συχνά προσβάλλει τους ηλικιωμένους.

Άλλες ομάδες

Εκτός των πιο πάνω εμβολίων πρέπει να γίνονται και τα εξής:

• Εμβόλιο ερυθράς: Θα πρέπει να εμβολιάζονται οι νέες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας καθώς και οι εργαζόμενοι σε νοσοκομεία. Αντένδειξη αποτελούν οι γυναίκες που βρίσκονται σε κατάσταση εγκυμοσύνης καθώς και όσοι είναι ανοσοκατασταλμένοι.
• Εμβόλιο ηπατίτιδας Β: Σήμερα παρασκευάζονται εμβόλια με τη μέθοδο του ανασυνδυασμένου DNA, χωρίς να παρουσιάζουν τον κίνδυνο εμφάνισης λοιμώδους νόσου. Με το εμβόλιο αυτό πρέπει να εμβολιάζονται εκτός από ενήλικες και νεογνά μητέρων που είναι φορείς του ιού της ηπατίτιδας Β (ΗΒV), τα παιδιά και οι έφηβοι. Επίσης, θα πρέπει να εμβολιάζονται οι νεαροί ενήλικες διότι έχουν μεγάλο κίνδυνο μόλυνσης από ηπατίτιδα Β λόγω αλλαγής ερωτικών συντρόφων. Στις ομάδες υψηλού κινδύνου ανήκουν και οι χρήστες ενδοφλέβιων τοξικών ουσιών.